De Hemingway – Writers serie. (Foto’s: Montblanc)

1830. Een zekere meneer Hyde uit Reading, Pennsylvania (USA), vraagt een patent aan op een vulpen. Maar het zou tot de jaren 80 van de vorige eeuw duren voordat de vulpen een praktisch schrijfinstrument wordt. Het was Lewis R. Waterman die in 1884 als eerste volgens een industrieel concept gefabriceerde vulpen op de markt bracht. Het instrument liep gegarandeerd 1 op 1600 (één keer vullen was goed voor het schrijven van zestienhonderd woorden). De vinding kon in eerste instantie eigenlijk helemaal niet bogen op een éclatant succes. Pas toen Waterman er uitvoerig mee in zijn New Yorkse etalage ging adverteren, begon het storm te lopen. Echter, het gebruik van vulpennen werd pas echt verbreid door de soldaten die in de Eerste Wereldoorlog brieven naar huis schreven. Het principe van de vulpen is eigenlijk al veel ouder. Dat dateert op z’n minst uit het begin van de zestiende eeuw. In 1538 berichtte ene pater Johann Mathesius uit Johanisthal (Duitsland) al over een pen van messing die men vol inkt kon dragen. Bijna een eeuw later, in 1632, kreeg de Zweedse koning Gustaaf II van de stad Augsburg een ‘pen’ en inktpot uit één stuk.

Roger Moore

De Semiramis uit de Limited Collection.

Door de eeuwen heen zijn vele belangrijke zaken met een vulpen of haar voorloper, een veredelde ganzeveer, bekrachtigd. Overeenkomsten op presidentieel niveau, vredesverdragen, allianties en miljoenenhandelscontracten. En dat gebeurt nog steeds. Toch dreigde het dagelijkse gebruik van de vulpen steeds meer overschaduwd te worden door de elektronika. Vulpenfabrikanten lieten dan ook geen middel onbeproefd om de reputatie van dit gedistingeerde schrijfinstrument op te vijzelen. Zo verscheen de klassieke Montblanc Meisterstück als undercover-vulpen van geheim agent 007 in de persoon van Roger Moore in de uit 1983 daterende film ‘Octopussy’ even heel uitdrukkelijk in beeld. Aan belangstelling heeft dit model overigens nooit te klagen gehad. Dit non-plus-utra schrijfinstrument ligt namelijk in het Museum of Modern Art in New York. Verder wordt het genoemd in het boek ‘Quintessence’ van Betty Cornfeld en Owen Edwards, een soort bijbel voor estheten – een lijst van zaken die werkelijk wonderschoon en praktisch tegelijkertijd zijn. En bovendien ontving dit ontwerp in 1985 de Prix Gutenberg voor uitzonderlijk esthetisch design.

Christie’s
Ondanks de hernieuwde belangstelling voor de vulpen gaan er relatief weinig authentieke modellen, waaronder ook die waarvan van nu ‘remakes’ zijn geïntroduceerd, over de veilingtafel. Woordvoerders van de veilinghuizen Christie’s en Sotheby’s reageerden desgevraagd: “Het zijn nog geen echte collector’s items. Ze brengen gewoonweg niet genoeg op.” De prijzen op de laatste halfjaarlijkse veiling ‘Objects of Vertu, Miniatures and Fountain Pens’ van oktober vorig jaar in Christie’s South Kensington branche in Londen variëerden tussen £ 22 en £ 935, met één uitschieter van £ 1430. Het laatste record dat bij Christie’s door een vulpen was gehaald was op 22 april 1992. Er werd toen £ 5,280 betaald voor een Parker Snake vulpen, met vergulde opgelegde slangen met groene oogjes. Daarentegen is er wel een toenemende belangstelling te constateren voor zilveren inktpotten – vanaf 1790 – die zo’n f 2000 tot f 3000 opbrengen. De opmars van de ware vulpen trekt zelfs de onvervalste inktpot mee. Niet het flesje waarin de doorsnee sterveling zijn inkt in bewaart, maar een zuiver kristallen. Zo voert huize C (Cartier dus) er één met een ingeslepen C-logo die f 675 kost.

“Het Boek der Superlatieven noemde toen als duurste vulpen ooit ter wereld gemaakt de ‘Anémone’ vulpen van de Franse firma Reden.”

Anémone
Alle bekende merken kennen hun peperdure toppers. Bij Pelikan is dat de Toledo (slechts f 1870) die is versierd met handgemaakte gouden figuren. Deze dankt zijn naam aan de stad Toledo waar Spaanse edelsmeden een eigen manier van vergulden kennen (goud op massief zilver). Ook Montblanc heeft zijn status-uitvoeringen. De duurste, de Meisterstück Solitaire, een massief gouden vulpenhouder haalde in 1984 als duurste pen (twaalf mille) het Guinness Book of Records. Deze kost nu inmiddels f 19.500. Sinds 1988 is het deze vermelding echter kwijt. Het Boek der Superlatieven noemde toen als duurste vulpen ooit ter wereld gemaakt de ‘Anémone’ vulpen van de Franse firma Reden, waarvoor een Japanse verzamelaar in februari 1988 maar liefst 1.3 miljoen Franse francs betaalde. Een exemplaar bezet met 600 edelstenen zoals smaragden, amethisten, robijnen, saffieren en onyx. Vaardige handwerkslieden hebben er meer dan een jaar aan gewerkt. Ook de laatste editie van het Guinness Book of Records noemt dit schrijfinstrument nog steeds als recordbreker allertijden. De duurste vulpen in het Sheaffer-assortiment, met het zogenoemde Vannerie-motief, doet op dit moment f 17.000. Die van Parker, de Premier Presidential, f 9500. Terwijl men voor het nieuwste topmodel van Cartier – Pasha Precieux – een massief gouden pen waarvan de dop is ingelegd met diamanten f 130.000 moet neerleggen. Voor mensen met een sterk ontwikkeld ego heeft dit Franse huis een Pasha Signature op de markt gebracht. Een model waar men in de laklaag zijn eigen handtekening kan laten opnemen (ca. f 2650). Alleen op bestelling uiteraard, en enig geduld wordt op prijs gesteld. Vijf à zes maanden levertijd.

Milieu
De trend in de vulpenindustrie blijft, na inmiddels al weer een aantal jaren bezig te zijn, nostalgisch, geïnspireerd op de oude bolle modellen uit de jaren twintig, de hoogtijperiode. De fijne strakke vormgegeven types zijn passée. Ook bij postmoderne modellen ligt de nadruk op bol. Is er een verband tussen de verregaande automatisering en daarmee de verzakelijking van schriftelijke contacten en de hernieuwde aandacht voor het eigen handschrift? Steeds meer mensen werken achter beeldschermen en zoeken een eigen manier om hun creativiteit te uiten. De nieuwste drijfveer is het milieu. Bij de provincie Gelderland en op steeds meer van haar gemeentehuizen besluit men de strijd met de goedkope wegwerppennen aan te gaan. Men kiest ‘en masse’ voor degelijke, navulbare vulpennen. En ook de herwaardering van stijl en verzorging is niet van voorbijgaande aard. Het begon met een goed kostuum of mantelpakje dat samenging met tassen, geurtjes, horloges en aanstekers. Nu steeds meer mensen met roken stoppen, valt de aansteker als profileringsmogelijkheid weg. In plaats van het vuurtje, maak je nu achteloos een krabbeltje met je nieuwe Parker Duofold Pearl & Black van pakweg f 800,= op de achterkant van het bierviltje in café of restaurant. Maar, de vulpen blijft in eerste instantie een schrijfinstrument.

Witte Huis

Het geruchtmakende INF-akkoord werd in 1987 door Reagan en Gorbatsjov ondertekend door een Parker Sterling Silver. Deze Parkers werden speciaal voor deze historische gebeurtenis ontworpen en vervaardigd. Vooraf werd een proefexemplaar van de pen naar het Witte Huis gestuurd. Na goedkeuring werden de pennen definitief vervaardigd. Het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken stelde de handtekeningen van beide heren beschikking, zodat deze in de twee pennen konden worden gegraveerd. Nadat het verdrag was getekend, bood partijleider Gorbatsjov president Reagan zijn Parker pen aan, die Reagan met een grote glimlach aannam, om vervolgens hetzelfde te doen met zijn pen.

Van de bekende historicus Lou de Jong is bekend dat hij het origineel van zijn standaardwerk over het Koninkrijk der Nederlanden in oorlogstijd met de vulpen schreef.

^{(ook gepubliceerd in Business Class 1993, door Leslie Leijenhorst}