Huis van Linneaus by Hammarby

De viering van het driehonderdste geboortejaar van Carl von Linné (in het buitenland bekend als Linnaeus) wordt beslist niet louter een aangelegenheid van wetenschappers, en van botanici en taxonomen in het bijzonder. Heel bewust is gekozen tal van andere doelgroepen erbij te betrekken. Veel van de activiteiten en publicaties richten zich vooral op jongeren en toeristen. En daarom verbaast het misschien niet helemaal dat er een uiterst fris tekeningetje met als onderschrift een even simpele tekst Linné was here als een van de logo’s en beeldmerken is gekozen. De tekening, gemaakt door Jesper Waldersten, wordt onder meer gebruikt als herkenningsteken voor de 33 Linné-plekken verspreid over heel Zweden. Het

Wand ‘behangen’met originele plantentekeningen

Linné-jaar zal vooral aandacht vragen voor het belang van de wetenschap in de samenleving waarbij men jonge mensen wil uitdagen en inspireren om wetenschap en onderzoek op een zelfde manier te benaderen als Linné dat deed, met de passie voor het ontdekken en diezelfde aanstekelijke doortastendheid en gretigheid. En hen bovendien net zo enthousiast maken voor de natuur, als plek om te genieten maar evenzeer als bron van vele nuttige elementen en materialen. De herdenking moet bovenal een aanzet zijn tot een langdurig bewustwordingsproces, vooral ook onder jonge onderzoekers en ondernemers over dingen die om je heen in de natuur plaatsvinden.

Interieur werkkamer (Foto’s: Svenska Institutet, Linné Museet, Visit Sweden)

Pionier
Carl von Linné is ongetwijfeld de bekendste Zweed die ooit heeft geleefd. Hij was niet alleen een wetenschapper en botanicus, zoöloog en geoloog, hij was een even kundige dokter, gezondheidswerker en filosoof. Toch is hij vooral bekend als dé pionier van de plantkunde. Veel van de theorieën en uitgangspunten die hij in het midden van de 18e eeuw uitwerkte, worden nog immer gehanteerd; niet alleen zijn Systema Naturae, het Grote Register van de Natuur als inventarisatie en beschrijving, maar ook de introductie van de binaire nomenclatuur (de dubbele naamgeving). Zijn levenswerk, dat hij in 1735 in Leiden publiceerde, bestond uit slechts veertien pagina’s. Later, in 1753, werkte hij dat register verder uit in de Species Plantarum en voerde hij de dubbele naamgeving in. De twaalfde editie (1766-‘68) van zijn Systema Naturae bestond reeds uit 2.300 pagina’s. Het was een ambitieus project dat nooit afkwam. Wetenschappers zijn er nog altijd mee bezig, voortbordurend op de lijnen die Linné uitzette. Ook vandaag zijn nog lang niet alle soorten, men schat zo’n 40 miljoen, beschreven. En, er worden nog steeds nieuwe soorten gevonden.

”Het project ‘Linné was here’ is een verfrissende en originele manier om Zweden te leren kennen.”

Vijf projecten
Gedurende het herdenkingsjaar zijn er vijf projecten die als een rode draad fungeren. De restauratie en renovatie van de plekken op verschillende plaatsen in het land die een nauwe relatie hebben met zijn werk en leven zoals tuinen, woonhuizen en kleinschalige landschappen. Daarnaast is er een bijna uur durende film gemaakt; The Linnaeus Expedition van Mattias Klum en Folke Rudén. Deze documentaire gaat over een avontuurlijke reis die de kijker naar de meest woeste plekken ter aarde meeneemt en hen in contact brengt met zeldzame dieren en planten. Voor allerlei schooltypen is een ‘inspiratiepakket’ ontwikkeld. En verder komt er een reizende tentoonstelling en wordt een jubileumboek gepubliceerd over Carl von Linné en de tuin als paradijs en gereedschap, geschreven door journalist en schrijfster Karin Berglund. Berglund legt momenteel de laatste hand aan dit nieuwe overzichtswerk. En dat moet een gedegen boek worden, want ze is er maar liefst zes jaar mee bezig geweest. Het boek zal in eerste instantie alleen in het Zweeds bij uitgeverij Bonnier in Stockholm verschijnen.

Linné was here
Voor het jubileumjaar zijn twee doelgroepen in het bijzonder geformuleerd: jonge mensen en toeristen. En helemaal vreemd is dat niet. Linné stond bekend als een man met een ongekende passie, bevlogenheid en een bijna ontembare nieuwsgierigheid. “Alles is mogelijk, alles kan worden gebruikt.” Hij wist zijn leerlingen keer op keer weer te enthousiasmeren. Carl von Linné als onderwijzer, als leraar krijgt bijzonder veel aandacht in dit themajaar. Ook reisde hij graag en veel. Het project ‘Linné was here’ biedt een verfrissende en originele manier om Zweden te leren kennen; tredend in de voetstappen van de beroemde meester. Op maar liefst 33 plaatsen, verspreid over heel Zweden, zullen ‘Linné was here’ borden worden geplaatst. Stuk voor stuk plekken waar hij korte of langere tijd heeft gewoond en gewerkt, of tijdens een van zijn vele reizen heeft bezocht. Van Lapland tot Skåne. In Zweden zijn zijn reisverhalen zo mogelijk nog bekender onder het grote publiek dan zijn wetenschappelijke werk. Zo kunnen hedendaagse reizigers gewapend met zijn reisbeschrijvingen uit de 18e eeuw aardige vergelijkingen trekken en verschillen opmerken tussen de situatie van toen en nu. Een speciale brochure met kaarten en een website (www.linnewashere.se) zullen in vijf talen beschikbaar zijn.

Een greep uit de locaties:
* Råshult. Voor een grote stap terug in de tijd. Het landschap, de weilanden en de akkers zijn teruggebracht in de stijl van toen, met binnen- en buitenvelden, en worden met eenvoudige gereedschappen uit die tijd bewerkt. De pastorie en de cottage zijn gerestaureerd en ingericht in de stijl van rond 1707. Verder is de schitterende tuin van vader Carl Nils in ere hersteld en is er een nieuwe hop- en kruidentuin aangelegd evenals een pruimenboomgaard.
* Växjö. Hier ging Carl in het Karolinerhuset dat vlakbij de kathedraal ligt vanaf 1716 naar school.
* Sveden. Zijn huwelijkswoning op het gelijknamige landgoed buiten Falun in de provincie Dalarna. Hier ging hij wonen nadat hij in 1739 met Sara Elisabeth Moraeus, dochter van de eigenaar, trouwde.De huwelijkswoning maakt deel uit van het Mijngebied van de Grote Koperberg van Falun dat op de UNESCO Wereldmonumenten staat.
* Uppsala grossiert werkelijk in plekken waar de meester een stempel opdrukte: zoals de Linné Trädgården en het Linné Museet (de vroegere woning waar de hoogleraar geneeskunde werkte en woonde), en de Botaniska Trädgården (de botanische tuin van de universiteit van Uppsala).
* Hammarby, op zo’n 11 kilometer buiten Uppsala, is de plek waar de hoogleraar zijn buitenhuis had. Bijzonder interessant zijn de vele bloemtekeningen die de wanden van de slaapkamer als behang sieren en de bijzondere rotstuin, de Hortus Sibericus.

”Zijn aanwezigheid heeft hier veel invloed gehad, getuige alleen al zijn naam die op tal van plekken terugkeert.”

Skansen
Voor mensen die geen of weinig tijd hebben, of niet door het land willen of kunnen reizen, zijn er eveneens mogelijkheden iets van de sfeer en van Linné’s erfenis te ervaren. Zoals in Skansen in Stockholm, ’s werelds oudste openluchtmuseum. Aan de hand van een ‘zwerftocht’ langs twaalf stops wordt de mogelijkheid geboden in meer overdrachtelijke zin Carl von Linné’s reizen te volgen. Linné startte zijn lange reeks reizen in Lapland op 12 mei 1732. Of de Bergianska Trädgård, de botanische tuin in de Zweedse hoofdstad, waar al weer enkele honderden jaren discipelen van de grote meester in zijn geest werkten en werken. Peter Jonas Bergius was een van de Linné’s leerlingen. Na zijn eerste reis zouden er nog vele volgen, in binnen- en buitenland. Daarnaast zijn er tal van een- en meerdaagse cultuurtoeristische routes uitgezet in de verschillende provincies. Wat te denken van een ruiterexpeditie op het eiland Gotland. Linné bezocht in 1741 het eiland. Of een achtdaagse reis door Skåne en Småland die onder meer voert langs zijn geboortedorp Råshult en de universiteitsstad Lund.

Gevarieerd bloembed
Maar ook universiteiten, onderzoekscentra, Linneaanse verenigingen, toeristische organisaties en tuinclubs, overal ter wereld, zullen het jaar aangrijpen om deze ongekroonde koning van de taxonomie, ieder op hun manier, te herdenken en allerlei activiteiten te organiseren. Van een veelheid en diversiteit gelijk een rijk en gevarieerd bloembed. Helemaal in de geest van de botanicus, waarbij de wetenschap, direct en indirect, wordt gepromoot en de groei van publieke belangstelling voor de natuur wordt aangemoedigd. Daarnaast zal het jubileum door researchconferenties in het buitenland en tijdens speciale bijeenkomsten op de Zweedse ambassades aandacht krijgen.

Harderwijck
En last maar zeker not least, ook in ons land zal de viering niet ongemerkt voorbijgaan. Hoe relatief kort zijn verblijf ook was, zijn aanwezigheid heeft veel invloed gehad, getuige alleen al zijn naam die op tal van plekken terugkeert. In 1735 kwam hij naar Amsterdam, en reisde na een korte stop door naar Harderwijck om daar aan de toenmalige universiteit te promoveren. Het voormalige Zuiderzeestadje genoot in die tijd internationaal naam en faam als plek waar je goedkoop je doctors bul kon verwerven. Tot 1738 bleef hij in ons land. Hij bezocht veel beroemde tijdgenoten als Boerhaave en Burmann. Als lijfarts van George Clifford ordende hij tussen de bedrijven door op het landgoed De Hartekamp bij Heemstede de botanische, mineralogische en zoölogische verzamelingen van zijn broodheer. Clifford was een Brits-Nederlandse financier en een van de regenten van de Vereenigde Oostindische Compagnie. In een eerste inventarisatie van de Zweedse ambassade in Den Haag in 2005 bleken al negentien organisaties en instellingen te hebben aangegeven aandacht aan het themajaar te willen besteden waaronder de Leidse en de Amsterdamse Hortus, de Keukenhof, het Stadsmuseum Harderwijk en de Hartekamp-groep. Dus ook in Nederland zal er ruimschoots worden stilgestaan bij het leven en werk van deze koning der botanici.

^{Voor meer informatie over de activiteiten in het kader van de Linnaeus-jaar:
www.linnaeus2007.se}

^{Voor meer informatie over het reisproject ‘Linné was here’ www.linnewashere.se}

Een bijzonder interessant en leesbaar boek dat als de definitieve biografie van de meester wordt beschouwd is: Wilfrid Blunt, Linnaeus – The Compleat Naturalist, Frances Lincoln, ISBN 0-7112-2362-9

Het boek beschrijft het leven van Carl von Linné als arme student aan de universiteit van Lund tot zijn periode als professor medicijnen in Uppsala en stichter van de Koninklijke Academie voor de Wetenschappen, wijdt aandacht aan zijn vele reizen, zijn familieleven en zijn relaties met zijn studenten en collegae in binnen- en buitenland als wel aan zijn wetenschappelijke werk.

^{(Nordic 4/2006) door Leslie Leijenhorst}