Algarvio cultureel erfgoed

Een symbiose tussen twee stijlen; een dakrand die meer past in Olhāo met een typisch filigrain-schoorsteen uit Alcantarilha

Tja, schoorstenen, rookkanalen, cheminees. Hoe bijzonder kan dat nou zijn? Wie er eenmaal op is gewezen, blijft er op letten. In de Algarve spreken de schoorstenen namelijk de taal van het eigen dorp of regio.

Net als op tal van andere fronten in het dagelijkse leven, is ook hier de Moorse invloed onmiskenbaar. In 711 werd het gebied door de Moren (de Berbers en Arabieren uit Noord-Afrika) veroverd. Ze noemde het Al-Gharb, rijk in het Westen. Ze zouden er tot 1250 blijven toen de Algarve weer werd terugveroverd. In die kleine zeshonderd jaar lieten de overheersers tal van tastbare herinneringen achter. Zo deden sinaasappels en citroenen, vijgen, dadels en amandelen hun intrede. Doch ook in de architectuur zijn er veel invloeden terug te vinden. De vaak kubistische bouwstijl van simpele witte huizen, met galerijen en soms binnenhoven of dakterrassen. Doch ook die markante schoorsteentjes die vele plattelandshuizen sieren.

Een meer ingetogen variant

Volksarchitectuur
Door de eeuwen heen is er doorgeborduurd op deze erfenissen. En vooral in de traditionele architectuur bereikt in de Algarve een hoge mate van originaliteit. Niemand zal in de dorpjes en stadjes voorbijgaan aan de bijzondere, historische soms van binnen rijk gedecoreerde gebouwen en evenmin aan de stoere forten en vestingen die herinneren aan lang vervlogen tijden toen kleine scheepjes reizen aanvaarden die gingen over grote onbekende oceanen, op zoek naar nieuwe horizonten.  De volksarchitectuur, die bij tijd en wijle soms zelfs speels , origineel en verrassend is, krijgt vaak veel minder aandacht.

“….sobere, hardwerkende en ingetogen mensen, vooral in de schoorstenen en daken een expressiemiddel hebben gevonden dat bij hen past.”

Rechthoekige schoorsteen in Cacela Velha

Expressiemiddel
Neem nou schoorstenen, niet meer dan een pijp die warmte en rook moet afvoeren.  In de Algarve vormen ze voor wie er oog voor heeft een heus (fotografisch) studieonderwerp. Het lijkt wel of de ‘algarvios’ (de bewoners van de streek op zijn Portugees) – sobere, hardwerkende en ingetogen mensen, vooral in de schoorstenen en daken een expressiemiddel hebben gevonden dat bij hen past. Elk gebied, dorp of stad heeft zijn eigen stijl, hoewel de grenzen door de komst van veel buitenlanders die hier hun tweede huizen kochten of lieten bouwen, niet meer zo strak te trekken zijn.

Kubistisch
Doch wie zich vooral richt op de oudere panden, woonhuizen en boerderijen zal zeker overeenkomsten herkennen. Zo valt Tavira op door zijn daken met vier schuine zijkanten en even zovele dakgoten.  Olhao daarentegen heeft alleen terrasdaken en concentreren de bewoners zich op de versiering van de gevels. Hier ogen de huizen nog het meest op die aan de andere kant van de oceaan; Noord-Afrika. Wie door Olhão wandelt en zeker wie een blik op het stadje werpt vanaf een hoger gelegen punt, ziet de vierkante en rechthoekjes vlakverdeling die zo zouden passen in een schilderij uit de Kubistische periode.

Filigrain
In Luz zijn het vooral de schoorstenen die opvallen. Het dorp staat bekend om zijn puntige schoorstenen. In Alcantarilha daarentegen worden de huizen bekroond met kunstzinnige schoorstenen met een opengewerkt filigrain-motief; als ware ragfijne kantpatronen in leem of klei uitgesneden. Marktstad Loulé en omgeving vallen vooral de vierkante vormen op. Er weer elders zie je simpele ronde kokervormige ‘cheminees’. Wie ze eenmaal heeft ontdekt, kijkt zijn ogen en blijft er naar speuren.

Foto’s: Regiāo do Turismo do Algarve, Rosino (3)

(4 mei 2012, drs Leslie Leijenhorst)