Lord Kitchener als Sir Dar.

Kitchener’s Island ligt net ten westen van het wat grotere Elephantine’s Island dat ooit het middelpunt van Aswan was. De hoofdstad van Nubië, de poort naar Afrika. Net ten zuiden hiervan liggen de oude en nog dieper het Afrikaanse continent in de Hoge Aswan-dam. Je bereikt het met het veerbootje dat vanaf de Corniche een verbinding onderhoudt of met een felouk, een traditioneel Nijlzeilschip, dat het eiland vaak tijdens een excursie aandoet, maar je kunt ook een privé-felouk huren.

Lord Kitchener
Lord Horatio Herbert Kitchener krijgt het eiland in 1898 als dank voor zijn succesvolle militaire acties in de Soedan. Het lukt hem de opstanden van de Mahdis de kop in te drukken. Hij wordt consul-generaal van Egypte en bevelhebber van het Egyptische leger, waarmee hij de titel van Sir Dar mag dragen. Voorheen woonde er Nubische families op het eiland. Al snel besluit Kitchener er zijn algemene hoofdkwartier van te maken en bouwt er een villa. Van het begin af aan wordt het eiland gezien als Geziret-El-Malek (Eiland van de Koning). Bevlogen door zijn passie voor botanie begint Horatio planten, heesters en bomen uit alle delen van het immense Britse Koninkrijk naar Aswan te halen. Van Centraal Afrika en het Verre Oosten, van India en Maleisië tot Australië. In een paar decennia tovert hij daarmee het eiland, niet meer dan 6,8 hectare groot, om tot een waar botanisch paradijs. Na zijn dood in 1916 komt het eiland in handen van de overheid en wordt het een gemeentelijk park. Momenteel wordt de tuin onderhouden door het Departement voor Wetenschappelijk Onderzoek van het Ministerie voor Landbouw. Door de gunstige ligging en de voldoende aanwezigheid van water groeide Kitchener’s eiland uit tot een van de aangenaamste plekken van de stad. Een moderne pomp- en irrigatieinstallatie zorgt tegenwoordig dat de tuin voldoende water krijgt. Want Aswan ligt midden in een gebied waar de hitte ronduit verzengend kan zijn. Temperaturen van boven de 45 C zijn niet ongewoon. Iets meer naar het Westen begint de Libische woestijn, wat meer naar het Oosten de Arabische woestijn.

Zeven groepen

Aanlegkade aan de oostzijde.

Hoewel Kitchener de planten, heesters en struiken niet met zo’n wetenschappelijke precisie verzamelde – het ging hem meer om de schoonheid der dingen en het creëeren van een botanische lusthof – wordt de collectie momenteel onderverdeeld in zeven groepen (1) Woudbomen als Santalum, Cassia en mahonie; (2) Tropische fruitbomen als papaya, carambola en mango; (3) Olieproducerende bomen als de cocospalm; (4) Bomen die specerijen voortbrengen, denk aan gember, piment en pistache; (5) Bomen, planten en struiken die worden gebruikt voor medicinale doeleinden en voor de parfumerie als jasmijn, munt en eucalyptus; (6) Bomen en planten die vezels voortbrengen als hibiscus en ceiba en tot slot (7) een grote verzameling sierplanten. Van deze laatste groep zijn er vele die een feest der herkenning zullen oproepen. Alleen zijn de hier aanwezige exemplaren wat minder bescheiden van formaat zijn dan bij ons thuis. Denk aan Nerium oleander, Buddleia (de bekende vlinderstruik) en de bijna prehistorische Cycas, een grote vetplantachtige. Terwijl gardenia’s, Ipomeae en paarsrode bougainvillea hier eveneens uitbundig bloeien.

De hoofdas omgeven door statige palmen en Roystonia Regia.

Symmetrie
Wie na de verkopers van souvenirs en andere lokale handnijverheid op de aanlegsteiger aan de oostelijke oever, bij een fraai balkon met balustrades, heeft getrotseerd komt bij Kitchener’s villa uit. Immers in Egypte is het op elke plek met enige toeristische waarde ‘business as usual’. Handel moet er gedreven worden. Zelf vanaf en op de boot. De villa herbergt nu onder meer een klein natuurhistorisch museum. In ouderwetse houten vitrine- en wandkasten zijn allerlei fraaie prenten en gedroogde bloemen te zien. Een soort herbarium. Verder is er aandacht voor waterfauna. Eenmaal weer op het voorplein valt direct de strenge symmetrische indeling van de tuin op. Toch stoort deze in het geheel niet omdat die deels door de weelderige en omhoog rijzende flora, in de vorm van onder meer statige witte koningspalmen, aan het oog wordt onttrokken. De tuin is onderverdeeld in 27 delen, een soort carré’s, en doorsneden door vier verticale en negen horizontale alleeën. Her en der staan bankjes om even te genieten van al het moois dat de bezoeker omringt. Elk vierkant wordt omgeven door lage groene haagjes waarbinnen weer de fraaiste, exotische planten en heesters staan. Gele houten trellies markeren de ‘kruispunten’. Je kijkt je ogen uit. Canna’s, poinsettias (bij ons beter bekend als Kerststerren), Gerbera-achtigen en Afrikaantjes van wel vijftig centimeter hoog. In het midden van de tuin, in noord-zuidelijke richting, loopt de grote allee bedekt met roze graniet afkomstig uit deze regio, omzoomd door statige en hoge palmbomen.

“In ouderwetse houten vitrine- en wandkasten zijn allerlei fraaie prenten en gedroogde bloemen te zien. Een soort herbarium.”

Dakjes beschutten bezoekers tegen de felle zon.

Katten en maki’s
Het eiland staat niet alleen bekend om zijn weelderige flora. Er is een net zo’n interessante fauna, hoewel niet altijd bepaald inheems. Wie via de oostelijke zijde arriveert, begint zijn wandeling bij de villa. Iedereen wordt hier standaard verwelkomd door een grote kolonie katten. In alle soorten en maten. Hopend dat de bezoekers wat voor hen hebben meegenomen. Doch met een aai en aandacht zijn vele ook al tevreden, want aanhankelijk zijn de meeste wel. In ieder geval altijd goed voor een fotoshoot. Vandaar dat het ook wel Katteneiland wordt genoemd. Even verder begint de lange hoofdas die je doet denken aan foto’s uit een vergeeld familiealbum van oud familielid dat Indië nog heeft meegemaakt. En wie niet van bomen en planten houdt, gaat gewoon ergens op een bankje zitten. Genieten van de aangename koelte, het briesje dat door de bladeren speelt of het gekwetter van een bonte vogelschare dat voor een rustgevend achtergrondconcert zorgt. Probeer alleen de vrijdag te vermijden, dan is immers de rustdag voor de mohammedanen, en is Kitchener’s Eiland een groot flaneerdomein, en is het soms dringen op de kaarsrechte lijnen der geleidelijkheid. Aan de zuidzijde, meestal ook het eindpunt van de wandeling, ligt een schaduwrijk terras voor een koele versnapering en een speeltuin voor kinderen. Hier bevindt zich ook de lelijkste plek van het eiland, een paar kooien met maki’s, een kleine apensoort. Louter ter vermaak van duizenden, ook lokale bezoekers. Want Kitchener’s eiland is een uitje van de bovenste plank voor mensen van alle rangen en standen.

Cataract
Wie een privé-felouk heeft gehuurd, moet beslist zo ver gaan als de eerste cataract, ooit een sterke stroomversnelling in de rivier, nog herkenbaar aan de grote verzamelingen rotsblokken, drijvend voorbij de moerasachtige rivieroevers waar elegante ibissen nestelen, vervaarlijke havikken hoog in de kobaltblauwe luchten cirkelen en meeuwen vanaf rotsen op zoek naar een maaltje de rivier induiken. Hier werd in 1902 de eerste – nu kleine – Aswandam voltooid. Afhankelijk van het waterpeil kun je een glimps opvangen van hierogliefen die duizenden jaren geleden in de rotsen werden gebeiteld, als stille getuigen van een eeuwenoude beschaving. Voor krokodillen hoef je niet bang te zijn, want die schijnen in dit deel van de rivier niet voor te komen, maar je weet natuurlijk nooit tot hoever en in welke gedaante de vloek van de farao reikt.

^{Botanische tuin van Aswan, Kitchener’s Island, Aswan, Egypte}

Met dank aan Corendon Vliegvakanties en de heer Ali Elshaieb (Louvre Travel – Hurghada) die een fantastisch reisprogramma heeft samengesteld waardoor we kennnismaakten met tal van deels onverwachte, bijzondere en authentieke kanten van Zuidelijk Egypte.

^{(30 mei 2007, Tekst: Leslie Leijenhorst Foto’s: Roland vand er Kleij en eigen archief)}