Kazachstan is de grootste van de vijf Centraalaziatische republieken (voormalige Sovjet Unie), en tegelijkertijd de rijkste. Dit immense land – drieënvijftig keer zo groot als Nederland – grenst in het noorden en het westen aan het Europese deel van Rusland en de Kaspische Zee, in het zuiden aan Turkmenistan, Oezbekistan en Kirgizië, terwijl China de oostflank vormt. Bekend om zijn ruimte-industrie en rijk aan grondstoffen, vooral olie en gas. Dankzij Shell en een aantal Nederlandse banken, is ons land, na de VS, de grootste investeerder in dit land. Zij gingen voor, maar er zijn tal van andere kansrijke sectoren.
Tulpen in Almaty
In de jaren zeventig was de toenmalige hoofdstad Alma Ata (nu Almaty) bij schaatsminnend Nederland een begrip. Hier werden op de Medeo Icerink, de hoogst gelegen openluchtijsbaan ter wereld, op 1700 meter boven de zeespiegel, allerlei kampioenschappen van wereldformaat gehouden. Schaatster Atje Keulen-Deelstra werd er in 1974 Europees kampioen (Kazachstan behoorde toen nog tot de Sovjet-Unie). Wie haar naam bij gidsen en sportliefhebbers noemt in deze sportieve metropool, krijgt vaak een blik van herkenning. Toen elders in de wereld steeds meer moderne en deels of geheel overdekte ijsbanen op lagere hoogten gemeengoed werden, verloor deze unieke ijsbaan zijn toppositie.
Beste kaarten
Moderne architectuur in nieuwe hoofdstad Astana
Alhoewel Astana sinds 1997 de nieuwe administratieve hoofdstad is, deels omwille van de meer centrale ligging en geopolitieke reden, blijft Almaty de immer bruisende culturele hoofdstad en het zakencentrum van het land. Astana blijft net als sommige andere nieuw gebouwde of ontwikkelde hoofdsteden een curiosum. Ineens rijst midden in het land zonder horizon een wolkenkrabber stad op. En er wordt nog altijd stevig gebouwd. Hoe gekker de architectuur, hoe beter. Astana moet een ‘statement’ worden in de regio. Maar Almaty is en blijft niet alleen de gateway van Kazachstan maar evenzeer naar de gehele Centraalaziatische regio toe. Voor deze regio is samenwerking de sleutel voor zowel economische voorspoed als veiligheid en stabiliteit. Het industriële Kazachstan lijkt vooralsnog de beste kaarten te hebben. Diverse Nederlandse, maar ook andere Europese landen besloten hier hun eerste diplomatieke vertegenwoordiging, na de val van de Muur, te huisvesten. En KLM nam Almaty (de voormalige hoofdstad) als een van de eerste westerse maatschappijen en als eerste bestemming in Centraal-Azië in haar routenet op. Eind vorig decennium vestigden ook banken als ABN AMRO en ING er kantoren.
”Voor deze regio is samenwerking de sleutel voor zowel economische voorspoed als veiligheid en stabiliteit.”
Gas en olie
Verkoopsters op de Groene Bazaar in Almaty
President Nazarbajev zei afgelopen jaar nog in een interview in een speciale editie van de International Herald Tribune: “Kazachstan is inmiddels toegetreden tot de toptien van olieproducerende landen in de wereld.“ Het land klom op tot de vijfde plaats op de wereldranglijst van olieproducerende landen en vormt een stabiele olieleverancier en een aantrekkelijk alternatief voor het politiek onrustige Midden-Oosten. De laatste jaren is er een ware run op olie in dit land sinds de ontdekking van een olieveld in de buurt van Kashagan. Een groot aantal oliemaatschappijen heeft aanzienlijk meer geld geïnvesteerd. Daarmee wordt de olieproductie met factor vier verveelvoudigd. Kashagan was tot voor kort het grootste olieveld dat in de laatste veertig jaar in de wereld is gevonden. Het consortium bestaat onder meer uit ENI, Koninklijke Olie/Shell, Total, Exxon, Mobil en Conoco Philips. In de eerste fase wordt er meer dan 10 miljard US dollar uitgetrokken. Het ligt in de bedoeling dat er eind vorig jaar zo’n 450.000 olievaten per dag worden geproduceerd. Uiteindelijk moet het veld tot 1,2 miljoen vaten per dag gaan leveren. Daarmee zou het na het Saoedi-Arabische Ghawar’s ’s werelds grootste olieveld worden. Inmiddels is er opnieuw een groot olieveld gevonden, Nursultan. Shell lijkt een belangrijke kanshebber te worden om er een concessie te verwerven. Met dit recent ontdekte veld kan Kazachtan zijn reserves aanzienlijk vergroten. Met deze vooruitzichten zien ook Nederlandse toeleveranciers aan de olie- en gasindustrie hun perspectieven alleen maar toenemen. Zowel de Europese Unie als de Verenigde Staten hebben het land nodig. Henk Nijkamp die voor Witteveen + Bos werkt zegt: “Bovendien zijn er plannen voor uitbreiding van de bestaande olie- en gasleidingen, waaronder een gasleiding die Aktau verbindt met de pijplijn Baku-Tbilisi-Cheyhan. Deze is bedoeld voor de uitvoer naar Europa en de VS. Ook wordt er een naar China aangelegd.” Nijkamp denkt dat president Nazarbayev een balans zoekt tussen Rusland, China en het Westen.
Skiën in de heuvels boven Almaty, Shymbulak
Milieutechnologie
De grote gas- en olievoorraden hebben echter ook een keerzijde. Voor het land ligt een bijzondere uitdaging: het veiligstellen van de balans tussen het behoud van het ecosysteem en de economische belangen in de olierijke Kaspische Zee als een unieke ecologische regio. De Kaspische Zee mag niet hetzelfde lot ondergaan als het Aralmeer. Deze binnenzee is inmiddels tot minder dan de helft van zijn oorspronkelijke omvang opgedroogd. En door de grootschalige irrigatie van de katoenvelden in onder meer buurland Oezbekistan neemt de omtrek van het Aralmeer almaar af. Het is een ecologische ramp van wereldformaat, die onomkeerbaar lijkt. Uitdagingen en mogelijkheden zijn er volop. Plaatsvervangend chef de poste van H.M. ambassade, nu nog Almaty vanaf september 2007 in Astana, Geoffrey van Leeuwen meldt dat er twee sectoren goed aansluiten bij het Nederlandse aanbod: de agro- en de voedingsmiddelenindustrie, en de bouw en infrastructuur. Zo is driekwart van de toelevering van machines voor de pluimveesector afkomstig uit Nederland. Ook in de bouw is er sprake van een ware explosie. Verder ziet Van Leeuwen in de milieutechnologie grote mogelijkheden. “Het milieu staat prominent op de agenda, er is geld en de milieu-eisen zijn hoog.” Dus dient de geboden technologie zeer geavanceerd te zijn. Zo is Witteveen+ Bos Raadgevend Ingenieurs er al een groot aantal jaren werkzaam. Terwijl ook andere investeerders en bedrijven het land inmiddels al weer geruime tijd geleden hebben ontdekt.
”Zo is driekwart van de toelevering van machines voor de pluimveesector afkomstig uit Nederland.”
Terugbetalingspercentage
Doch minstens zo belangrijk is de stimulering van de kleine en middengrote bedrijven zoals hotels en restaurants – “een deel van de echte economie” – . De ware drager van de Kazakstaanse economie. De Europese Bank voor Herstel en Ontwikkeling (European Bank for Recovery and Development; EBRD) startte in 1998 het Kazakhstan Small Business Programme. Het programma heeft inmiddels meer dan 160 miljoen US $ uitgeleend door in de vorm van 24.000 kleine leningen aan kleine en middelgrote ondernemingen te verstrekken. Het programma blijkt een succes. Volgens Jean Lemierre, president van de EBRD bedraagt het terugbetalingspercentage bijna 100 procent. “Het enige dat je nodig hebt zijn goede zakenlieden die klaar zijn om de uitdaging aan te gaan en de juiste ondernemersmentaliteit hebben,” aldus de bestuursvoorzitter.” Ook een Oostenrijkse zegsman werkzaam in het toerisme, al weer jaren een touroperator voor inkomend toerisme in Almaty, erkent de mogelijkheden: “Je bent een van de weinigen, en hebt daardoor gauw een kennisvoorsprong.” Hij kwam er bij toeval en is er blijven hangen. Sinds 11 september 2001 weet iedereen de regio te plaatsen. Ver van politiek onrustige landen als Afghanistan en Pakistan. In Centraal-Azië zou je makkelijk handel kunnen drijven, zegt de bestuursvoorzitter van de EBRD. “Het is een open economie, het land drijft handel met partners in vele delen van de wereld. En het land is bezig met een aanmeldingsprocedure voor het lidmaatschap van de WTO (de Wereldhandelsorganisatie). Zo’n lidmaatschap zal beslist als een drijvende kracht fungeren voor nog meer hervormingen en investeringen in het land.” Keerzijde blijft net als in andere Centraalaziatische republieken de politieke situatie. Nazarbayev leidt het land net als zijn collega Karimov in buurland Oezbekistan met harde hand.
Zijderoute
Ook op toeristisch gebied beschikt het land op termijn beslist over potentieel. Kazachstan ligt aan de vermaarde Zijderoute die naam en faam kreeg door Marco Polo. Sinds het in 1994 gelanceerde Zijderouteproject van de VN World Tourism Organization/UNESCO, profiteert het land van onder meer de gezamenlijke promotie op allerlei internationale (vakantie-)beurzen en seminars. Alhoewel Oezbekistan grossiert in de mooiste culturele hoogstandjes zoals de steden met magische namen als Khiva, Samarkand en Boechara (ook bekend van zijn handgeknoopte tapijten) en hun overweldigende paleizen, moskeeën en koranscholen uit die bloeitijd, biedt Kazachstan evenzeer tal van cultuurhistorische trekpleisters die de sfeer oproepen van deze hoogtijperiode; vooral in het zuiden en zuidoosten van het land. Rashida Shaikenova, executive director van de Kazakhstan Tourist Association meldt graag dat het land meer dan 9000 archeologische, historische en monumentale vindplaatsen en bezienswaardigheden heeft waarvan een aantal als echte hoogtepunten gezien kunnen worden. En vergeet bovendien niet de ongekende gastvrijheid en generositeit van de Kazakken. Zelden werd ik zo warm, hartelijk en overweldigend ontvangen. De regio is bovendien een waar eldorado, een bakermat van de tulp – ons eigen wereldberoemde icoon – waar ook botanici hun hart kunnen ophalen. Want hier groeien de wilde tulpjes bij duizenden tegelijk op door windgeteisterde steppes en in afgelegen valleien. Een andere nichemarkt wellicht?
”En vergeet bovendien de ongekende gastvrijheid en generositeit van de Kazakken niet.”
Kuren of outer space?
Shaikenova: “Het Zijderouteproject stimuleert nationale en lokale autoriteiten tot het nemen van maatregelen die het reizen in en tussen de verschillende landen vergemakkelijken zoals de vereenvoudiging van grensfaciliteiten. De prijzen van buitenlandse entry visa zijn een aantal jaren geleden verlaagd en nu eenvoudig op de luchthavens van Astana en Almaty verkrijgbaar.” Ook aan de verbindingen en de infrastructuur wordt hard gewerkt. Eco-toerisme lijkt een interessante groeimarkt. Trekkings in het zuiden en het zuidoosten door het verlaten bergland rondom de gletsjermeren van Kolsay, op de grens met Kirgizië, terwijl men logeert in berghutten of ‘yurts’ (traditionele steppehutten) zijn interessante proposities. Kuurtoerisme lijkt een andere kanshebber op het toeristische palet van de niche markten. Van oudsher was Alma Ata geliefd bij de jet set van de Sovjet Unie, als afwisseling op de mondaine badplaatsen op de Krim. Jeltsin en Gorbatsjov waren graag geziene gasten. Sommige ogen als ouderwetse kuuroorden met heilbaden en andere geneeskrachtige therapieën die onder toeziend oog van strengogende kenau’s worden uitgevoerd. Zachte heelmeesters maken immers stinkende wonden. De medische begeleiding daarentegen heeft altijd hoog aangeschreven gestaan. En nog steeds. De suites van de voormalige Russische staatshoofden zijn ook voor gewone stervelingen te boeken. Toch vielen die tijdens mijn bezoek qua inrichting en decorum wat tegen. De ontwikkelingen gaan snel, en het is een kwestie van tijd dat ze net zo mondain en ‘state-of-the-art’ ogen als elders in de wereld. Verder kent Kazachstan een goed ontwikkelde ruimtevaartindustrie. Tijdens een bezoek aan het land vertrok de tweede ruimtetoerist ter wereld, een rijke Zuid-Afrikaan Mark Shuttleworth, het heelal in vanaf de basis Baikonur. Hij was daarmee de tweede ruimtetoerist ter wereld. Het land lijkt bekender door zijn ruimtetoerisme dan zijn aardse toeristische attracties. Wie weet biedt deze tak van sport straks ultieme mogelijkheden voor welgestelde toeristen, die niet op een miljoentje of wat kijken om een één- of meerdaagse trip naar ‘outer space’ te maken?
Niet onaangenaam toeven
Hoewel Astana de nieuwe hoofdstad is, blijft Almaty dé trekpleister voor passanten en ex-pats. In tegenstelling tot andere ex-Sovjet-hoofdsteden in Centraal-Azië is het er beslist niet onaangenaam toeven. Een ruim opgezette stad met veel lommerrijke pleinen, parken en plantsoenen. Bomenrijen omzomen lange rechte straten en avenues. In het voorjaar is de bijnaam Appelstad, vanwege de uitbundige bloesem in het voorjaar, niet uit de duim gezogen. Sommige modewinkels aan de grote verkeersaders van Almaty zouden niet misstaan aan een Parijse avenue of een Milanese via. Het aanbod van de beste supermarkten van de stad doen het aanbod van een gemiddelde Albert Heijn verbleken. De verrukkelijkste kant-en-klaar-maaltijden, uitgelezen wijnen, champagne uit de Krim, kaviaar in allerlei soorten, natuurlijk voor een koopje, en tal van waren die je bij ons alleen in een goed gesorteerde delicatessenwinkel vindt. De clientèle is er dan ook naar: succesvolle locals, goed geklede westerse industriëlen, diplomaten en andere beter gesitueerde leden van de internationale gemeenschap laden er met graagte hun wekelijkse boodschappen in. Wie de criminaliteit die net als andere steden elders in de wereld, voor lief neemt – Almaty verschilt in dat opzicht niet van andere snelgroeiende steden die gelukzoekers aantrekt, of er een ‘modus vivendi’ voor creëert en weet dat er genoeg werk aan de winkel is, dan kan het niet zo’n straf zijn om er een tijdje als ex-pat te wonen.
Business travel: aanraders in Almaty
Tips om de vrije uurtjes plezierig door te komen
Om te overnachten:
Hyatt Regency Almaty, Akademik Satpaev Avenue 29/b, tel. +(7) 3272 501234
Gebouwd in 1995 als Rachat, het eerste luxe hotel van Centraal-Azië. Veel kamers hebben een spectaculair uitzicht op de besneeuwde bergtoppen van het Alatau-gebergte.
Dostyk, Kurmanghazy 36, tel. +(7) 3272 582270. Gebouwd als hotel voor de elite van de Communistische partij. Weerspiegelt de ‘old world’ elegantie, omgeven door lommerrijke tuinen. Vlakbij tal van ambassades en belangrijke overheidsgebouwen. Helaas binnenkort enige tijd dicht voor een grote renovatie. Otrar, Gogol 73, tel + (7) 3272 506806. Ooit het vlaggenschip van Intourist, nu no-nonsense zakenhotel. Bekend om zijn Tequila Sunrise nachtclub. Centraal gelegen tegenover stadpark met de besneeuwde toppen aan de horizon.
Aangenaam tafelen:
Dzambul, Akademik Satpaev Avenue 29/b, tel +(7) 3272 636804. In het Hyatt Regency. Internationaal georiënteerd. Zondags populaire brunch zowel bij locals als ex-pats.
Shenyan, Böygenbay Batyr 136, tel. +(7) 3272 691971. Centraal gelegen. Ruim 150 gerechten uit verschillende windstreken van het Chinese Rijk in riante porties geserveerd.
Soho Club, Kazibek bi tussen Furmanova St en Panfilovpark, tel. +(7) 3272 696155. Continentale keuken. Plezierige atmosfeer met live entertainment.
Alasha, Ospanova St. 20, tel. +(8) 3272 715670-71. Een paviljoen gebouwd in de stijl van een Khan-paleis dat knipoogt naar de grootse monumenten langs de Zijderoute uit steden als Turkestan, Khiva en Samarkand; inclusief de schitterende tegeltableaus.
Om te shoppen:
Köq Bazary (Groene Bazaar), Zhibek Zholy prospekti 53. Voor kruiden, thee, zuidvruchten en een keur aan andere etenswaar. Aan de buitenrand tal van eettentjes voor wie het aandurft. Onderhandelen is een must voor wie hier traditioneel handwerk koopt.
Tilek, Nauryzbay Batyr St.. Luxe supermarkt hartje centrum. Lokale en internationale culinaire hoogstandjes. Wie gek is op kaviaar moet hier zijn slag slaan. Topkwaliteit tegen redelijke prijzen. Sevruga, Beluga. Op de markt is het zelfs los te koop als ‘take away’. Koop wat brood en zure room, een gehakt gekookt eitje erbij, en u heeft een koningsmaal voor de prijs van een burger thuis. 6 US dollar voor een aardige snack portie dat bij ons gauw 150 EUR kost.
TsUM, Zhibek Zholy prospekti hoek Abylay Khan dangghyly. Voor wie graag alles onder één dak heeft. De bovenste etage van dit warenhuis heeft een uitgebreide afdeling met kwaliteitssouvenirs zoals handgeborduurde ‘yurt’ wandkleden en geweven shawls.
Om te zien:
Centrale Staatsmuseum, Furmanov St. 44. Een van de beste musea van de stad. Geeft op fragmentarische wijze een beeld van het land in al zijn facetten. In de kelder is aandacht voor geologie, archeologie en de vroege geschiedenis. Boven komt het Sovjettijdperk inclusief de ruimtevaart aan bod. Interessante museumwinkel met huisvlijt.
Nationaal Museum van Muziekinstrumenten, Panfilovpark. In een romantisch houten gebouw uit 1903. Uitgebreide collectie instrumenten van Centraalaziatische en Russische herkomst. Vraag een suppoost om bijvoorbeeld het woeste geluid van steppemuzikanten te laten horen.
Zenkov kathedraal, Panfilovpark. Schijn bedriegt, want wie dit bont gedecoreerde godshuis nadert denkt een kathedraal van steen te zien. Het blijkt echter compleet van hout opgetrokken te zijn en bovendien zonder nagels. Een van de weinige overblijfselen uit het tsaristisch tijdperk.
Om te ontspannen:
Het neo-classicistische Abai Opera en Ballet theater, Kabanbay Batyr St. hoek Panfilovpark. Een avondje cultuur van hoge standaard tegen spotprijzen. Avondkleding zeer aan te raden.
Shymbulaq. Compact skigebied met prima sneeuwcondities dat bij crews van luchtvaartmaatschappijen als die van onze nationale trots niet onbekend is.
Excursie naar of ballonvaart over de Charyn Canyon. Een heuse mini-grand canyon in zuidoosten van het land dat trots Kazakstan Colorado wordt genoemd.
De grote gas- en olievoorraden hebben echter ook een keerzijde. Voor het land ligt een bijzondere uitdaging: het veiligstellen van de balans tussen het behoud van het ecosysteem en de economische belangen in de olierijke Kaspische Zee als een unieke ecologische regio. De Kaspische Zee mag niet hetzelfde lot ondergaan als het Aralmeer. Deze binnenzee is inmiddels tot minder dan de helft van zijn oorspronkelijke omvang opgedroogd. En door de grootschalige irrigatie van de katoenvelden in onder meer buurland Oezbekistan neemt de omtrek van het Aralmeer almaar af. Het is een ecologische ramp van wereldformaat, die onomkeerbaar lijkt. Uitdagingen en mogelijkheden zijn er volop. Plaatsvervangend chef de poste van H.M. ambassade, nu nog Almaty vanaf september 2007 in Astana, Geoffrey van Leeuwen meldt dat er twee sectoren goed aansluiten bij het Nederlandse aanbod: de agro- en de voedingsmiddelenindustrie, en de bouw en infrastructuur. Zo is driekwart van de toelevering van machines voor de pluimveesector afkomstig uit Nederland. Ook in de bouw is er sprake van een ware explosie. Verder ziet Van Leeuwen in de milieutechnologie grote mogelijkheden. “Het milieu staat prominent op de agenda, er is geld en de milieu-eisen zijn hoog.” Dus dient de geboden technologie zeer geavanceerd te zijn. Zo is Witteveen+ Bos Raadgevend Ingenieurs er al een groot aantal jaren werkzaam. Terwijl ook andere investeerders en bedrijven het land inmiddels al weer geruime tijd geleden hebben ontdekt.
Foto’s: Jibek Joly Tours, WTO/Alla Peressolova-Madrid, Kazakstan Tourist Association – Almaty, OECD en archief Leslie Leijenhorst
(geplaatst in Cash 2/2007, en 15 mei 2007 door Leslie Leijenhorst)