De Deense ontwerper Arne Jacobsen is in ons land vooral bekend om zijn stoelontwerpen zoals de Zwaan, het Ei en de Mier. Toch was hij vooral ook architect, tot in de kleinste details. Alhoewel Jacobsen’s erfgoed nog altijd volop leeft of aanwezig in zijn ontwerpen in café’s, restaurants, hotels, openbare gebouwen, en privé-interieurs – niet alleen in Denemarken maar ook elders ter wereld – wordt dit jaar wordt ruim stilgestaan bij zijn honderdste geboortedag. De grote finale van het Arne Jacobsen-jaar vindt plaats in het Louisiana-museum in Humlebæk, ten noorden van Kopenhagen, waar tot begin 12 januari 2003 een grote retrospectieve tentoonstelling loopt.

Lobby Copenhagen Hilton Airport.

Arne Jacobsen (1902 – 1971) was een van Denemarken’s grootste ontwerpers in brede zin van het woord. Architect, ontwerper en vormgever. Jacobsen liet zijn stempel op alles achter. Of het nu een overall stedenbouwkundig plan, het ontwerp van een huizencomplex of een buurtje òf het ontwerp van een tuin of een patio was. In interieurs ontwierp hij niet alleen de meubelen en de verlichting, maar verloor zich ook in de kleinste details zoals naambordjes en deurknoppen, badkamerkranen en koffiekannen.

Eigentijdse architectuur

Suite 606 Sas Royal Hotel

Jacobsen was niet alleen een van de meest getalenteerde Deense architecten uit de twintigste eeuw. Met zijn 350 ontwerpen behoorde hij ook tot een van de meest productieve ontwerpers. Samen met Alvar Aalto, G.E. Asplund en Jörg Utzon behoorde hij tot een van de toonaangevendste figuren in de afgelopen eeuw die onmiskenbaar een grote invloed had op de eigentijdse architectuur en design. Zijn stijl varieerde van het ‘witte’ Modernisme uit de jaren twintig tot de Internationale stijl. Zijn oeuvre is onmetelijk breed. Hij ontwierp niet alleen gemeentehuizen en woongebouwen, maar ook scholen, theaters en hotels. De doorbraak kwam in 1929 met zijn Fremtidens Hus (Huis van de Toekomst); een cirkelvormige eengezinswoning, ontworpen als onderdeel van een dynamische wereld interpretatie.

Bella Vista

Restaurant Jacbosen.

Zijn eerste grote project was Fraaie voorbeelden van zijn architectonisch werk is bijvoorbeeld de Bellavista-woonbuurt (1932-1935) in Klampenborg, wat nu een voorstad en een van de meest aantrekkelijke woonwijken van Kopenhagen aan de Sont is. Het complex bestaat uit het Bellevue theater, het Strandpark en de Bellavista-woonblokken. Een wit gepleisterde huizencomplex met een bijna mediterrane uitstraling. Het was het eerste grote en coherente wooncomplex als droom van de moderne levensstijl in Denemarken. Andere fraaie voorbeelden zijn het in baksteen opgetrokken complex rijtjeshuizen Søholm (1946), in dezelfde buurt, waar Arne Jacobsen zelf in de laatste jaren van zijn leven in woonde. Een opmerkelijke visie op het fenomeen rijtjeshuis. Compact, efficiënt en nog altijd eigentijds, maar ook buitengewoon intrigerend van vorm. Verder behoren het schitterende Texaco pompstation in Skovshed Haven (1936) waarvan het dak sterk doet denken aan de rugleuning van de Mier-stoel, de Munkegård school (vroege jaren vijftig), en St. Catherine’s College in Oxford (1959 – 1964) en de foyer van de Deense Nationale Bank (een van de mooiste interieurs van de Noordeuropese architectuur) tot de bekendste werken uit zijn oeuvre.

“Compact, efficiënt en nog altijd eigentijds, maar ook buitengewoon intrigerend van vorm.”

Stoelen

Kongebrogaarden.

In 1934 startte Jacobsen, naar wat later bleek een succesvolle samenwerking, met meubelfabrikant Fritz Hansen. Maar het zou nog tot 1952 duren voordat ze met De Mier  samen op de wereldkaart terecht kwamen. Een andere minder bekende stoel i s de Tong, nog altijd in productie. Hij ontwierp zelden of nooit een stoel om een stoel. Ze hadden een functie in de gebouwen die hij ontwierp. Zo ontwierp hij de Mier-stoel voor onder meer voor de bedrijfskantines van de eerste Novo Nordisk gebouwen (1952), de Ei-stoel en de Zwaanstoel (1958) voor het Hotel Royal in Kopenhagen, de Oxford-stoel voor het St. Catherine’s College in de Engelse universiteitsstad en de 3300 sofa series (1956) voor de SAS terminal op de luchthaven. De razend populaire stapelbare 7-stoel heeft inmiddels in menig moderne eetkamer, kantoor of bedrijfsrestaurant zijn plek gevonden. Terwijl de Ei-stoel in de naturelkleurige leren uitvoering ook in Denemarken nog altijd een geliefd verzamelobject is bij designliefhebbers. Ook tweedehands brengen deze stoelen hoge prijzen op.

Verlichtingsarmaturen
Louis Poulsen, Denemarken’s toonaangevende lampenfabrikant, vervaardigde tal van AJ’s bekendste lampontwerpen zoals de elegante hang-, wand-, tafel- en vloerlampen uit 1960 voor het nieuwe Hotel Royal. Zoals meestal ontwierp Jacobsen niet alleen gebouwen mar eveneens tal van interieurobjecten. Zo tekende hij bij de Munkegaard School in Søborg ook voor de elegante hanglamp en de Discus-wandlamp voor het gemeentehuis in Rødovre.

Taart
Arne vierde zijn verjaardag graag met taart. Hij was er gek op, net als op details overigens. Telkens stoorde hem de afwezigheid van een handig voorwerp om de taart mee te snijden en te serveren. En wat doe je dan als ontwerper? Er zelf een maken: een gecombineerd taartmes en schep dat zo elegant als de bewegingen van een zwaan oogde, een vogel die hem ook inspireerde tot het ontwerpen van de gelijknamige stoel. Deze taartschep werd echter in slechts een item gemaakt. Onder de naam Congretulations werd het taartmes annex taartschep dit jaar opnieuw geïntroduceerd zodat iedereen kan genieten van dit uiterste fraaie maar tegelijkertijd even praktisch gereedschap.

“Een gecombineerd taartmes en schep dat zo elegant als de bewegingen van een zwaan oogde..”

Bestek
Maar het was niet alleen dit bestekonderdeel dat Jacobsen voor hofleverancier Georg Jensen ontwierp. Voor het Hotel Royal ontwierp hij onder meer het roestvrijstalen bestek en een dit jaar opnieuw in productie genomen driedelige kandelaar. Voor die tijd was het bestek met zijn minimale, deels organische vormen een geheel nieuwe kijk op bestek. Maar of ze nu echt altijd even handig zijn, dat blijf ik me wel eens afvragen. Net voor Georg Jensen, de edelsmid en bestekpoot van het omvangrijke designconcern Royal Scandinavia (onder meer Royal Copenhagen (porselein en aardewerk) en Royal Holmegaard (glas) en de woonwarenhuizen Illum’s Bolighus) wordt ook zijn glasserie Royal . Het is zijn bekendste glaswerk dat hij in 1960 ontwierp voor het Royal Hotel. In dit jubileumjaar bracht Holmegaard zijn glaswerk wat weer opnieuw op de markt  speciale uitvoering weer… Royal Copenhagen.

Staal
Niet alleen voor Georg Jensen ontwierp Jacobsen tal van roestvrijstalen gebruiksvoorwerpen. Ook voor Stelton. Het kostte veel moeite om de ontwerper over te halen om stalen gebruiksvoorwerpen te gaan ontwerpen. In 1964 was het dan zover. Vier jaar later zagen de eerste onderdelen van de beroemde Cylinda-lijn het licht. Een serie van veelzijdige tijdloze roestvrijstalen gebruiksvoorwerpen variërend van kannen en dienbladen tot suikerpotten en toastrekjes. De voorwerpen kregen niet alleen een plaats in tal van musea voor toegepaste kunst, maar ook hun weg gevonden naar tal van huiskamers en directiekamers waar men de bezoeker graag laat merken dat kunst er met een grote K wordt geschreven. Kunst als statussymbool. De thermoskan en het theezeefje uit deze serie werden ter gelegenheid van de honderdste geboortedag thermoskan opnieuw in productie genomen.

“Kunst als statussymbool.”

Modulair systeem
Deurknoppen, naambordjes, affiches. Hij tekende er voor. Zo ontwierp Jacobsen voor het Deense Vola (toen nog I.P. Lunds Eftf.), tal van kraanarmaturen van glimmend roestvrij staal. Ze waren in 1969, het jaar van de introductie, een novum. Een serie van wereldformaat. De armaturen waren niet alleen spectaculair omdat ze omdat ze grotendeels in de wand geplaatst konden worden. Ook het modulaire systeem was uniek. Door dit systeem konden tal van verschillende armaturen worden gemaakt die zorgde voor een grote esthetische eenheid in bijvoorbeeld een badkamer. Ook deze armaturen werden later in Hotel Royal toegepast.

Royal Hotel
Niet in het minst bekend werd Jacobsen door zijn Royal Hotel in het SAS-gebouw(nu Radisson SAS Royal Hotel) dat hij in 1960 ontwierp. Een twintig etage hoog, rechthoekig flatgebouw dat nog altijd  uitrijst boven het centrum van Kopenhagen, tegenover het Centraal Station, schuin tegenover het wereldberoemde amusementspark Tivoli en op vijf minuten lopen van de één kilometer lange Strøget, algemeen beschouwd als Europas langste winkelstraat. Toen het hotel zijn deuren opende, trok het grote aandacht. Zelfs in het toen al moderne Denemarken was het ‘the talk of the town’. Niet in het minst omdat de architect Arne Jacobsen heette. Hij ontwierp alles. Van de sterke krachtige lijnen van het gebouw en de ruimtes tot het kleinste detail. Met deze schepping was het eerste designers avant-la-lèttre hotel geboren. Het Royal is nog immer een eerbetoon aan de Scandinavische (binnen-)huisarchitectuur  en een geliefde pleisterplaats voor architectuur en designadepten die er graag gaan eten of verblijven. In de hal staan nog altijd prominent de legendarische Ei-stoelen, sieren 7- en Zwaan stoelen de café’s, restaurants en hotelkamers en de Vola-kranen de sanitaire ruimten. Toch is het niet meer wat het was.

“In de hal staan nog altijd prominent de legendarische Ei-stoelen en sieren 7- en Zwaan stoelen de café’s…”

Suite 606
Een aantal jaren geleden besloot de directie het hotel grondig te renoveren, weliswaar in de stijl van. Interieurarchitect en ontwerpster Yasmine Mahmoudieh decoreerde alle 257 kamers en drie suites opnieuw. Alleen suite 606 bleef in de oorspronkelijke stijl, en kan mits niet bezet, worden bekeken. De reacties op de renovatie waren en blijven verschillend. De een is lyrisch, de ander vindt het een aantasting van Jacobsen’s erfgoed.  Vanaf de twintigste etage heeft men niet alleen schitterend uitzicht over de stad, maar daar worden ook de sterren van de hemel gekookt in het met één Michelin-ster bekroonde restaurant Alberto K. (genoemd naar de eerste manager van het hotel, Alberto Kappenberger). Ook hier zijn concessies gedaan waarvan je je afvraagt of het zo moest. Soms krijg je klassiek bestek, dan weer heel puristisch AJ’s bestek gemaakt door Georg Jensen. Op tafel oorspronkelijke glaswerk, maar weer gecombineerd met het overigens zeer fraaie aardewerk in de traditie van de Danish Modern-periode van Grethe Meijer en gefabriceerd door Royal Copenhagen.

Kongebrogaarden
Voor de adept van deze architect zijn trouwens op tal van andere plekken in Denemarken waar men zich aangenaam kan verpozen, kan slapen en eten, in de stijl van AJ. Op het eiland Funen bijvoorbeeld, vlakbij het stadje Middelfahrt. Hier ligt het fraaie chaletachtige hotel Kongebrogaarden, ’s lands enige vijfsterren hotel buiten de hoofdstad, dat zich vleit tegen voormalige koninklijke jachtgronden. Eigenaren Jens en Elsebeth Poulsen, respectievelijk gastheer en chef-kokkin, hebben een aantal van hun grootste suites, ingericht als ode aan Jacobsen en het Deense design. Zo zijn in de Arne Jacobsen-suite zijn alle bekende ontwerpen van zijn hand terug te vinden zoals de comfortabele Ei-stoel bij de haard, de bank uit de 3300-serie voor de gasten in het zitgedeelte of de met kussens beklede 7-stoel in het eetgedeelte; evenals de lampen die Louis Poulsen produceerden. Wie meer liefhebber is van het werk van Poul Kjaerholm kan terecht in de Kjaerholm-suite. Kongebrogaarden is een mooie stopover voor wie met de auto naar Kopenhagen gaat. En als u over een zeewaardig jacht beschikt, kunt u uw boot aanleggen aan de pier voor het hotel.

“Eigenaren Jens en Elsebeth Poulsen, respectievelijk gastheer en chef-kokkin, hebben een aantal van hun grootste suites, ingericht als ode aan Jacobsen en het Deense design.”

Klampenborg
In 1999 werd in het oude restaurant van het Bellevue-complex in de welgestelde voorstad Klampenborg, het restaurant Jacobsen geopend. Het complex is nog altijd tijdloos, sophisticated en klassiek. Om in een ruimte waar voorheen een twintig meter lange bar, een dansvloer en een restaurant dat zo’n 200 gasten kon huisvesten, een intiem restaurant te vestigen was een grote uitdaging. Het idee was het oude restaurant en de Bellavista-buurt nieuw leven in te blazen. En dat is prachtig gelukt. Maar nu helpt de locatie, pal aan de zeearm de Öresund, wel erg mee. Sinds de renovatie van het Royal Hotel heeft het hotel toch wat van zijn Jacobsen patine verloren. Daarom vonden de eigenaren dat er een nieuwe plek moest komen als eerbetoon aan hem. Eten op een plek dat restaurant en tentoonstellingsruimte in een is. Dat werd restaurant Jacobsen. Gasten zitten op stoelen als de Mier, de 7, de Ei en de Zwaan, afhankelijk van de plek in het etablissement. Ze dineren met Stelton bestek. De wanden zijn voorzien van zijn lampen. En collega Poul Henningsen, die een vinger in pap had toen het oorspronkelijke restaurant werd ontworpen, tekende voor de kegels aan het plafond.

Overzichtstentoonstelling

T/m 12 januari 2003 loopt de grote overzichtstentoonstelling Arne Jacobsen in het Louisiana Museum in Humlebæk, ten noorden van Kopenhagen; makkelijk te bereiken met de S-baan in 35 minuten vanaf het centraal station van de Deense hoofdstad. De tentoonstelling richt zich op Arne Jacobsen als Gesamtkunstwerk en zijn gave om in project in elk detail te zien en de coherentie tussen de delen en het geheel gedurende ruim veertig jaar. De tentoonstelling bestaat uit drie delen. Deel één richt zich op de geschiedenis in de zin van modellen en tradities. Deel twee geeft een toelichting op Jacobsen’s belangrijkste projecten. En het derde deel biedt een eigentijdse kijk van hedendaagse ontwerpers op de bijzondere kwaliteiten van Jacobsen.

Meesterlijke Monografie
Een must voor Jacobsen-adepten is het honderden pagina’s dikke en kilo’s zware boek Arne Jacobsen van Carsten Thau en Kjeld Vindum. Tien jaren waren de beide hoogleraren aan het Royal College of Fine Arts in Kopenhagen er meer bezig. Maar het resultaat mag er ook zijn. Een meesterlijke monografie dat zijn weerga niet kent. Het boek is onderverdeeld in twee delen. Thau beschreef Arne Jacobsen’s leven en zijn positie in de wereld als architect terwijl Vindum een gedetailleerde analyse en achtergrond geeft van de gekozen projecten.

Arne Jacobsen, Carsten Thau en Kjeld Vindum, 560 pagina’s, meer dan 1.200 illustraties, veel in kleur, prijs DKK 480 (€ 65) excl. VAT en porto. Engelse editie, 2001. ISBN 87 7407 230 7. Arkitektens Forlag/The Danish Architectural Press, info(at)arkfo.dk, www.arkfo.dk

Plekken met veel AJ meubilair

Radisson SAS Royal Hotel, Hammerichsgade 1, DK-1611 Kopenhagen V, T + 45 33 42 60 00, F +45 33 42 61 00, I www.radissonsas.com

Hotel Kongebrogaarden, Kongebrovej 63, DK-5500 Middelfahrt (Funen), T +45 63 41 63 41, F + 45 63 41 63 42, www.kongebrogaarden.dk

Restaurant Jacobsen, Strandvejen 449, DK-2930 Klampenborg, T +45 39 63 43 22, F + 45 39 63 43 11, E www.restaurantjacobsen.dk

Hilton Copenhagen Airport, Ellehammersvej 20, DK-2770 Copenhagen, T +45 32 50 15 01, I www.hilton.com

Foto’s: Radisson SAS Royal Hotel, Hotel Kongebrogaarden, Stelton, Royal Scandinavia, Vola, Restaurant Jacobsen’s, Deens Verkeersbureau, Fritz Hansen

door Leslie Leijenhorst