César Manrique is welhaast de meest kleurrijke Canarische kunstenaar van de twintigste eeuw. Hij was in het bijzonder begaan met zijn eiland Lanzarote. Kunstenaar, architect, erfgoedbeschermer en milieuactivist. Manrique liet tal van bijzondere ‘Gesamtkunstwerken’, compleet ingebed in het kwetsbare open landschap van zijn eiland Lanza (voor intimi), als unieke erfenis na. Stuk voor stuk werden het populaire cultuur-toeristische trekpleisters. Ze passeren in korte portretten de revue. En dan hebben het nog niet eens over zijn eigen residenties nu eveneens museumhuizen en vele sculpturen, installaties en mega-windmobiles die her en der op rotondes op het eiland staan. Zeven centra gewijd aan kunst, cultuur en toerisme. Zeven maal Manrique.
Tekst: Leslie Leijenhorst
Foto’s: Centros de Arte, Cultura y Turismo (Lanzarote)
Met dank aan Corendon, Monique Lupgens (Viajes Poseidon), Turismo Lanzarote en Fundación César Manrique
1/Castillo de San José, Museo Internacional de Arte Contemporaneo
- Castillo de San José
In dit imposante fort, aan de noordoostkant van Arrecife, de hoofdstad van Lanzarote, huist al weer bijna veertig jaar het Museo Internacional de Arte Contemporaneo (MIAC). Het fort werd in eerste instantie als verdedigingswerk gebouwd aan het einde van de achttiende eeuw. In die tijd werd het eiland regelmatig geteisterd door piratenaanvallen. De bouw was echter ook een werkgelegenheidsproject ‘avant-la-lèttre’. Er heerste in die periode veel armoede en honger. Daarom kreeg het de toepasselijke bijnaam Fortaleza del Hambre, het hongerfort. En niet omdat er gevangenen werden uitgehongerd. Uitbarstingen van de Timanfaya-vulkaan en vele andere vulkanen in die buurt (zie 2) tussen 1730 en 1736 hadden praktisch de hele agrarische sector vernietigd. Nadat het fort in de jaren zeventig van de vorige eeuw was gerenoveerd, richtte César Manrique het in. Onder het fort en in de annex creeërde hij een café-restaurant met de voor hem zo karakteristieke panorama-ruiten waardoor men mooi zicht heeft op de havens, de dokken en de cruiseboten die komen en gaan. In 1976 opende het fort haar deuren als MIAC (Internationaal museum voor eigentijdse kunst). De collectie laat vooral werken zien uit de periode 1950 tot 1980. Deze periode kenmerkt zich door diverse abstracte stromingen, Onder de werken bevinden zich vooral die van Spaanse kunstenaars als Eusebio Sempere, Antoni Tàpies en Joan Miró. Ook de Canarische kunstenaar Pancho Lasso is vertegenwoordigd.
2/Montañas del Fuego
- Montañas del Fuego
Letterlijk vertaald: de vuurbergen. Deze maken deel uit van het 54 hectare grote nationale park Timanfaya. Het park kreeg in 1974 deze begeerde status. Timanfaya bestaat hoofdzakelijk uit lavavelden, kraters en bergen. Her en der is wat vegatatie opgekomen, vaak door zaden via de wind meegebracht. Het ontwerp van het bezoekerscentrum, café-restaurant en de cadeauwinkel is van de lanzaroteño kunstenaar. Ook hier domineren elementen die passen bij de ruigheid van deze plek zoals zwaar (giet-)ijzer, lavasteen en vuur. Naast het restaurant werd een grote oven en grill gebouwd boven een zes meter diepe put waar temperaturen oplopen tot 400 graden Celsius. Een temperatuur waarmee je makkelijk vlees en vis op de grill kunt bereiden. Vanuit het paviljoen vertrekken regelmatig bussen over paden door het park langs ijzelingwekkende dieptes met de schitterendste vergezichten. Tijdens de rit worden verhalen verteld van pater Don Andres Curbelo die in de achttiende eeuw vanuit Yaiza een dagboek bijhield toen de laatste uitbarstingen van de Timanfaya en tal van andere vulkanen in de buurt plaatsvonden. Het is eveneens mogelijk deel te nemen aan een van de begeleide wandelingen. Deze dienen van te voren te worden geboekt. Beneden in het park staan dromedarissen klaar om toeristen voor een ritje te vervoeren.
3/Monumento al Campesino
- Monumento al Campesino
Midden op het eiland, op de kruising bij Mozaga, staat een opmerkelijke installatie, een soort witte sculptuur. Als een ode aan de hardwerkende boer en de tradities van Lanzarote. Wie goed kijkt, moet een boer met een ezel en een dromedaris kunnen herkennen. Beide ikonen staan voor oude ambachten op het eiland. Dromedarissen, oorspronkelijk afkomstig uit Arabië, werden vroeger als lastdieren gebruikt om onder meer lavastenen uit de groeves over het eiland te vervoeren. In de nabijgelegen traditionele boerderij is een museumhuis (casa-museo) ingericht. Het inpandige restaurant serveert typische ‘canario’ gerechten van prima kwaliteit. Het meest aantrekkelijke deel van het complex is wel het exterieur, opgetrokken in de traditionele stijl van het eiland. In de stijl en kleurstelling waar Manrique altijd zo op hamerde: laagbouw, wit gepleisterde muren en groen houtwerk waarbij vooral luiken en balkonhekken opvallen. Zelfs in moderne laagbouw hotelcomplexen (hoge zijn er niet veel, mede dankzij Manrique) is dit vaak terug te zien. Het museum toont onder meer typische eilandambachten als weven, pottenbakken en schoenmaken. Wie na wat toeren over het eiland wil testen of hij of zij goed heeft opgelet, zeker als het om lokale parochiekerkjes gaat, moet beslist de ruimtes met kleiminiaturen bezoeken. Daar staat een complete verzameling kerkjes uit de verschillende dorpen op Lanzarote.
4/Jardín de Cactus
- Jardín de Cactus
Sinds de jaren dertig van de vorige eeuw lag Las Cuevas del Molino bij het dorpje Guatiza in het noordoosten van Lanzarote er verlaten bij. Nu huist achter hoge ronde lavastenen muren een van de meest interessante botanische collecties van de Canarische archipel: Jardín de Cactus. De groeve (vernoemd naar de molen die er naast staat) had een kleine honderd jaar gediend als leverancier van lavasteen. Grote voor het aanleggen van muurtjes als windkering, zo karakteristiek voor het eiland, en de ronde cirkels rondom de wijndruiven bij La Geria, het fijnkorrelige lavazand als bodembedekker en -verbeteraar voor de akkers, als onkruidremmer en om het vocht vast te houden. De groeve raakte door het wegvallen van de vraag naar dit bouwmateriaal in verval. Midden jaren tachtig ontstonden plannen de groeve een nieuwe functie te geven. César Manrique kwam met het idee er een tuin van te maken waar vooral een overzicht werd gegeven van Canarische succulenten. De tuin bevat niet alleen cactussen en vetplanten van de Canarische archipel doch ook uit de Amerika’s, Afrika en Aziëë. Inmiddels omvat de collectie, op ruim 8.500 m2, ruim 6.200 planten verdeeld over meer dan 800 soorten. In 1990 gingen de poorten open. Het zou Manrique’s laatste ruimtelijke ‘Gesamtkunstwerk’ worden.
5/Cueva de los Verdes
- Cueva de los Verdes
In het noordoosten van het eiland, aan de inlandse kant van de provinciale weg LZ-1, ligt de Cueva de los Verdes. Het grottencomplex verkreeg zijn naam niet omdat her en der groen een dominante kleur was. De grotten zijn vernoemd naar de eigenaren op wiens grondgebied de grotten in de zestiende eeuw lagen. De familie Verdes. Op diverse plekken dringt het daglicht door via lucht- en lichtgaten die verscholen liggen in de ruige vlakte erboven. Nadat ze honderdeen jaren later door herders waren herontdekt, werden ze In de achttiende en negentiende eeuw regelmatig als schuilplaats benut. Soms bivakkeerden er honderden mensen gedurende langere tijd als piraten het eiland weer eens teisterden. Mede door Manrique werd van deze plek een cultuur-historische attractie gemaakt; zonder alle massa-toeristische hokus-pokus. In een klein deel van de grotten werd een kilometer lange wandeling uitgezet die men onder leiding van een gids kan volgen (het gangenstelsel is vele kilometers langer). In het hart van het bezoekbare deel is een concertzaal met plaats voor 500 mensen gecreëerd, met een heuse vleugel op het podium. De akoestiek is van een van uitzonderlijke kwaliteit. Er worden dan ook regelmatig kamermuziekconcerten gegeven. De plek is niet of zeer moeilijk toegankelijk voor minder-validen. Er hangt minstens een groot geheim rondom deze grot. Dat moet een verrassing blijven. Ga dus zelf kijken.
6/Jameos del Agua
- Jameos del Agua
Ook deze – half open – grotattractie ligt in het noordoosten van Lanzarote, pal aan de Atlantische Oceaan: Jameos del Agua. En niet ver van de Cueva de los Verdes. Jameos del Agua ligt net als Cueva de los Verdes in het lavaveld van de Monte Corona. De laatste uitbarsting van deze vulkaan, die nu als non-actief wordt beschouwd, is van relatief recente datum. De laatste uitbarsting vond slechts enkele duizenden jaren geleden. Dit grottencomplex maakt deel uit van een lange lavatunnel die loopt vanaf de vulkaan in het binnenland via de Cueva de los Verdes tot onder de zeespiegel. Het is een van Manrique’s eerste werken (1966). Opmerkelijk is dat de halfoverdekte poel zich in de loop der tijd vulde met regenwater. In de deze diepst gelegen waterpartij huist nu een bijzondere populatie albino-visjes, uniek in de wereld. Hoe die er zijn, gekomen is nog altijd een raadsel. Aan de poel ligt een café-restaurant waar regelmatig allerhande concerten en andere activiteiten wprden georganiseerd. Voor het hoger gelegen plateau koos Manrique ervoor de vloeren wit te schilderen en de poel exotisch blauw. In combinatie met de lokale palmbomen roept het bijna een soort Bounty-reclame op. Op straatniveau is een uitgebreide boek- annex kunstnijverheid- annex luxe souvenirshop en nog een restaurant met terras.
7/Miradouro del Río
- Mirador del Río
Ook hier wist Manrique op markante wijze kunst en natuur met elkaar te verweven. De architectuur is duidelijk organisch. Ronde en boogvormen, kenmerkend voor de oorspronkelijke lavabellen. In een hoog opgaande lavarots op de uiterste noordoostpunt ontwierp hij een schitterende ‘belvedere’, magistraal geintegreerd in de natuurlijke omgeving. Vanaf beneden moet je goed kijken waar het precies ligt. Panoramische ruiten geven een adembenemend uitzicht over de smalle zeestraat en het ‘achtste’ Canarische eiland Isla Graciosa. Het complex bestaat uit uitzichtpunten op verschillende niveau’s, binnen en buiten. Het café is een ontspannen halteplek tijdens een ontdekkingstoer over het noordelijk deel van het eiland. De cadeaushop biedt tal van leuke, interessante en authentieke items voor thuis, en literatuur om meer over het eiland te leren.
Meer informatie over exacte locatie en openingstijden vindt u op de meertalige site van Centros de Arte, Cultura y Turismo (Lanzarote),
I www.centrosturisticos.com
29 februari 2016